رساله موزه مردم شناسی ۱۸۰ صفحه

فصل اول: تعریف و تاریخچه پیدایش موزه

– تعریف موزه:

ریشه واژه موزه از لغت یونانی «موزین» (Mousein) به معنای مقر زندگی موزه (Mouse) الهه هنر و صنایع در اساطیر یونان باستان اقتباس شده است و در زبان انگلیسی تلفظ میوزیم (Museum) و در زبان فرانسه موزه را به خود گرفته است. در حوالی دهه ۱۲۹۰ هـ.ق. تلفظ فرانسه «موزه» به زبان فارسی نیز راه یافت.

ایکوم شورای بین‌المللی موزه وابسته به سازمان فرهنگی، علمی و تربیتی سازمان ملل متحد یونسکو در بند ۳و۴ اساسنامه خود که جامع‌ترین تعریف موزه است، چنین می گوید: «موزه مؤسسه‌ای است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند. هدف موزه‌ها تحقیق در آثار و شواهد برجای مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار، به ویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره‌وری معنوی است.» علاوه براین ایکوم موارد مشروحه زیر را نیز مشمول تعریف یاد شده تشخیص می‌دهد:

مؤسسات حفظ و نگهداری و تالارهای نمایشی که پیوسته به وسیله کتابخانه‌ها و مراکز بایگانی نگهداری و تأمین می‌شوند.

اماکن و آثار باستانی، طبیعی، مردم‌شناسی، و تاریخی‌ای که به علت فعالیت در زمینه‌های گردآوری، حفظ و نگهداری و نمایش آثار باستانی دارای اهمیت می‌باشند.

مؤسساتی از قبیل باغهای حیوان‌شناسی و گیاه‌شناسی و نمایشگاه جانوران زمینی و موجودات آبزی و … که نمایشگر نمونههای موجودات زنده می‌باشد.

رساله موزه مردم شناسی ۱۸۰ صفحه

تاریخچه موزه در جهان:

مجموعه‌سازی برای انسان امری فطری است و ذوق و سلیقه در گردآوری آن بی‌شک همواره همراه او بوده است. در دوران نوسنگی، انسان مجموعه‌هایی از صدف، گوش ماهی، سنگریزه و استخوان جانوران را گردآوری و از آن برای تزئینات استفاده می‌نمود. در مراحل بعدی تمدن، این مجموعه‌ها بیانگر شیوه‌های اعتقادی و آیینی اقوام مختلف گردید.

در پایان سده چهارم و آغاز سده سوم پیش از میلاد مسیح، که مصر پایگاه فرهنگ و هنر گردید، بطلمیوس اول از سرداران اسکندر مقدونی (۳۲۱-۲۸۳ ق.م.) به اعتلای فرهنگ و هنر یونان همت گماشت و توجه برجسته‌ترین دانشمندان یونان، آسیای صغیر و پاره‌ای از کشورهای دورونزدیک به مصر جلب شد. بطلمیوس در کنار کاخ مسکونی خود در شهر اسکندریه جایی را با نام «موزه» مشتمل بر یک دانشگاه بزرگ، کتابخانه، آزمایشگاه، رصدخانه و باغ گیاهان و جانوران تأسیس کرد، ولی پس از بطلمیوس این فکر دنبال نشد و از این «موزه» فقط اشاره‌هایی در کتابها باقی مانده است.

در قرون وسطی (۵۰۰تا۱۴۵۰ م.) در غرب و در شرق به علت فقدان نظام مالی و بانکی صحیح، ثروتمند بودن با مالکیت اشیاء گرانقیمت و ممتاز مترادف بود؛ زیرا ثروتمندان و صاحبان سرمایه‌ها با خرید و گردآوری آثار هنری و نایاب نقدینه‌های خود را از خطرهای متعدد نجات می‌دادند. علاوه بر آن، اماکن مذهبی نیز در مشرق زمین و بخصوص کلیساهای مسیحی در مغرب زمین دارای انواع مختلف اشیاء نادر از قبیل جواهرات و زیورها، سلاحهای جنگی مزین به سنگهای گرانبها و پارچه‌های نفیس بودند.

رساله موزه مردم شناسی ۱۸۰ صفحه

در دوره رنسانس (از قرن ۱۴تا۱۶ م.) به سبب دگرگونیهای اساسی و تحولات فکری که در جوامع اروپایی پدید آمد، صاحبان مجموعه‌های دیگر به مجموعه خود فقط به چشم سرمایه ملی نگاه نمی‌کردند، بلکه به ارزش هنری و فرهنگی آنها نیز پی بردند و بدین جهت مجموعه‌ها از مخفیگاه‌ها درآمده، به درون تالار نمایش منتقل شدند.

آنان با فزونی یافتن تعداد اشیاء مجموعه ها، از کارشناسان و افرادی که اطلاعاتی در زمینه‌های مختلف فرهنگی داشتند دعوت می‌کردند تا اشیاء را مطالعه کنند و مقالاتی درباره آنها بنویسند. برای نمایش آثار هنری حجیم خود مانند مجسمه و تابلوهای بزرگ نقاشی، اتاق‌هایی نورگیر با طول زیاد و عرض کم ساختند و آن را گالری نامیدند. برخی از مجموعه‌داران نیز با الهام از «موز» گالریهای خود را «موزه» نامیدند.

– نهادینه شدن موزه‌ها:

گشودن مجموعه‌های خصوصی به روی مردم (سده ۱۷و۱۸ م.) رنسانس و سپس انقلاب صنعتی در انگلستان و اروپای غربی (۱۷۵۰-۱۸۵۰ میلادی) افکار جدید و تأثیرات اساسی‌ای در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در غرب پدید آورد که در پی آن لزوم بهره‌مندی کلیه افراد جامعه از تمامی امتیازات و مزایای اجتماعی احساس شد. لذا در این ایام مجموعه‌های خصوصی به نام «موزه» در اختیار عموم افراد جامعه قرار گرفت. در سال ۱۶۸۳ م. موزه آشمولین نخستین موزه ملی برمبنای یک مجموعه خصوصی در شهر آکسفورد انگلستان گشایش یافت. در سال ۱۷۵۰ م. در کاخ لوکزامبورگ در شهر پاریس بخشی از مجموعه سلطنتی در معرض بازدید مردم قرار گرفت و در نخستین سال انقلاب کبیر فرانسه موزه هنری لوور افتتاح گردید.

پس از جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹-۱۴۵ م.) تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در اروپای غربی چهره موزه‌ها را بکلی دگرگون کرد. موزه‌ها با اشراف کامل به نقش آموزشی خود در عصر ارتباطات در صدد ارائه خدمات آموزشی بیشتر و اشاعه فرهنگ در محدوده گسترده‌تر برآمدند و برنامه‌های جدیدی را طراحی کردند. این برنامه‌ها «کاربردی‌ نمودن موزه‌ها» نام گرفته است و موزه‌داران خود به سوی مخاطبان موزه‌ها پیش می‌روند.

رساله موزه مردم شناسی ۱۸۰ صفحه

فصل دوم: تاریخچه موزه در ایران

– نهادینه شدن موزه در ایران:

۱- موزه همایونی. نهادینه شدن موزه با آغاز کار و تأسیس کاخ موزه ناصرالدین شاه قاجار در کاخ گلستان آغاز گردید (۱۲۹۱-۱۲۹۳ هـ.ش.). ناصرالدین شاه دستور داد تا قسمتی از ساختمانهای سمت شمال کاخ را، از جمله محل موزه قدیمی شاهان قاجار که در آن هدایای خارجی را نگهداری می کردند تخریب کنند و اتاق موزه، کتابخانه، سرسرا، حوضخانه و سایر ملحقات را بسازند.

۲- موزه ملی. در سال ۱۲۹۵ هـ.ش. وزارت معارف و صنایع مستظرفه موزه ملی ایران را تأسیس کرد. این موزه گویا در آغاز در یکی از اتاقهای مدرسه دارالفنون قرار داشته و بانی آن مرتضی قلی‌خان ممتازالملک بوده است. پس از مدتی این مجموعه از دارالفنون به ساختمان مسعودیه منتقل گردید و سپس با تأسیس موزه ایران باستان مجموعه آن شامل ۲۸۰ قلم شیء به موزه تازه تأسیس شده انتقال یافت.

۳- موزه دانشکده افسری. در سال ۱۳۰۲ هـ.ش. به منظور آموزش اسلحه‌شناسی و تاریخچه سلاح به دانشجویان دانشکده افسری تهران، موزه‌ای در این دانشکده تشکیل شد.

۴- موزه هنر و صنایع. در سال ۱۳۰۹ هـ.ش. شادروان حسین طاهرزاده بهزاد هنرستان صنایع قدیم را تأسیس نمود. آثار هنرمندان زمان و استادان و دانشجویان هنرستان بخشی از آن موزه بود. این مجموعه در حال حاضر در عمارت نگارستان قرار دارد و به نام موزه هنرهای ملی خانده می‌شود.

۵- موزه مردم‌شناسی تهران. موزه مردم‌شناسی تهران در سال ۱۳۱۲ هـ..ش. تأسیس شد. این موزه نیز از ابواب جمعی اداره عتیقات وزارت اوقاف و صنایع مستظرفه بود که در آغاز دایره انسان‌شناسی نامیده می‌شد. سپس به بنگاه و سرانجام به موزه مردم‌شناسی تغییر نام داد.

رساله موزه مردم شناسی ۱۸۰ صفحه

فصل سوم: طبقه‌بندی موزه‌ها

مناسبترین شیوه برای طبقه‌بندی موزه‌ها براساس مجموعه موزه می‌باشد. موضوع مجموعه یا آنکه از چه دیدگاهی به آثار تشکیل‌دهنده آن نگاه شود مبنای این طبقه‌بندی قرار می‌گیرد، زیرا ماهیت آثار و اندیشه‌های وابسته به آن است که اهداف و فعالیتهای موزه را تعیین می‌کند. از اینرو، بطورکلی موزه‌ها را در سه گروه می‌توان قرار داد:

الف) تاریخ، ب) هنر و ج) علوم.

ادامه مطلب در لینک زیر